શિક્ષણ પ્રેરક પ્રસંગો
શિક્ષણ માનવજીવનનો આધારશીલ સ્તંભ છે, જે વ્યક્તિગત તથા સામાજિક વિકાસ માટે અનિવાર્ય છે. ઘણી વાર જીવનમાં એવી ઘટનાઓ ઘટે છે કે જે આપણને પ્રેરણા આપે છે અને શિક્ષણના મહત્વનો ભાવ સમજાવે છે. અહીં અમે કેટલીક એવી પ્રેરણાદાયક ઘટના અને પ્રસંગોની ચર્ચા કરીશું જે શિક્ષણના મહત્વને વિસ્તૃત રીતે સમજાવવામાં મદદરૂપ થાય છે.
1. ભાલચંદ્રના સપનાનું સંચાલન
એક નાનકડા ગામમાં ભાલચંદ્ર નામનો એક છોકરો રહેતો હતો. તેની માતા બધી જ મુશ્કેલીમાં ઘરના કામો કરતી અને ભાલચંદ્રને અભ્યાસ કરવાનું પ્રોત્સાહન આપતી. તે દિવસે રાત્રે મણકાતી દીવડીના પ્રકાશમાં અભ્યાસ કરતો. એક દિવસ ગામના શાળાના શિક્ષકે તેનામાં રહેલું પ્રતિભાશાળી મગજ ઓળખી લીધું. શિક્ષકે તેને અભ્યાસ માટે ભડકાવ્યું અને ભવિષ્ય માટે મોટી સપનાઓ જોવાનું શીખવ્યું. ભાલચંદ્રે એક દિવસ ઇજનેર બનીને માતાને ગૌરવ અનુભવતો કર્યો. તે કહેતો, “મારી સફળતાનો શ્રેય મારા શિક્ષકે અને માતાને જાય છે.”
2. અબ્દુલ કલામ અને પત્રકાર છોકરી
એક પ્રસંગે ડૉ. અબ્દુલ કલામ કોઈ શાળામાં બાળકો સાથે વાત કરી રહ્યા હતા. સમાપ્ત થાય પછી, એક પત્રકાર છોકરીએ પત્રકાર તરીકે નહીં પરંતુ એક નાની દીકરી તરીકે કલામ સાહેબને પૂછ્યું, “મારા સપનાને સાકાર કરવા માટે હું શું કરું?” ડૉ. કલામે એનો હાથ પકડીને કહ્યું, “સપનાનું સિંચન તમે જ કરવું છે. મહેનત અને શિક્ષણ એ એવા વાવેતર છે, જે તમારા સપનાને સાકાર કરશે.” એ છોકરી એ વાતથી એટલી પ્રેરાયેલી કે તે પછી એક જાણીતી લેખિકા બની.
3. વિદ્યા વિહિન મજૂરનું બાળક
મધ્ય પ્રદેશના એક વિસ્તારમાં એક મજૂર પરિવારના બાળકને શાળાએ ન જવાની આદત હતી. તે તીરમાર કમાઈને પરિવાર માટે મદદ કરતો હતો. એક NGOના કાર્યકરોએ તેને શાળામાં પ્રવેશ આપાવ્યો. ઘણાં પ્રયત્નોથી બાળક શિક્ષણમાં રસ લેવા લાગ્યો અને તેની મહેનતના પરિણામે તેણે પોતાનું જીવન બદલી નાંખ્યું. હવે તે પોતાના ગામમાં શિક્ષણ પ્રચાર અભિયાન ચલાવે છે અને પોતાના ગામના બાળકો માટે શાળાની વ્યવસ્થા કરે છે.
4. રવીન્દ્રનાથ ટાગોર અને શિક્ષણની માન્યતા
રવીન્દ્રનાથ ટાગોરે એક વાર કહ્યું હતું કે, “શિક્ષણ એ માત્ર પરીક્ષા પાસ કરવાનું સાધન નથી, તે જીવન જીવવાની કલા છે.” ટાગોરે શાંતિ નિકેતનની સ્થાપના કરી અને એક નવી રીતનું શિક્ષણ પ્રદાન કરવાનું સ્વપ્ન સાકાર કર્યું. ટાગોરના પ્રયોગોથી ઘણા વિદ્યાર્થીઓ પ્રેરાયા અને લોકશિક્ષણના મહાન કાર્યમાં જોડાયા.
5. એક ગુરુની મીઠી શિક્ષણ પદ્ધતિ
એક પ્રાચીન ગુરુએ પોતાના શિષ્યોને સાદા પણ શક્તિશાળી શબ્દોમાં શિક્ષણ આપ્યું. તે પોતાના દરેક શિષ્યને કહેતા કે, “તમારા જીવનમાં શીખવાનો ઉત્સાહ કદી ખોવો નહીં. જ્યારે તમે શીખવાનું બંધ કરી દો, ત્યારે તમે તમારી ઓળખ પણ ગુમાવશો.” એના એક શિષ્યે આ પ્રવચન હંમેશા પોતાના જીવનમાં લાગુ કર્યું અને તે દેશના શ્રેષ્ઠ અધ્યાપક બન્યો.
6. માધવના સંઘર્ષની વાત
માધવ એક દિનદયાળ રિક્ષાચાલકનો પુત્ર હતો. તે જબરજસ્ત રીતે અભ્યાસમાં રસ ધરાવતો હતો. જીવનની અડચણો છતાં, તેણે ક્યારેય હાર માની નહીં. એક દિવસ તેને રાષ્ટ્રીય સ્તરે વિજ્ઞાન પ્રયોગમાં પ્રથમ સ્થાન મળ્યું. તે હવે વિજ્ઞાનની નવી શોધમાં બિઝી છે. તેની આ ગાથા બધા વિદ્યાર્થીઓને જીવનમાં હિંમત અને ધીરજ રાખવાનો સંદેશ આપે છે.
7. મંડલના મહાન અધ્યાપક
રાજસ્થાનના એક નાના ગામમાં શિક્ષક મંડલની સુંદર કહાની છે. મંડલ ગામના દરરોજના મજુરના બાળકોને મફત શિષ્યવૃત્તિ પૂરી પાડતા હતા અને તેમને જીવનમાં આગળ વધવાની પ્રેરણા આપતા. મંડલનું શીખવાડવાનું સાધન માત્ર પુસ્તકથી બંધાયેલું ન હતું, તે જીવનના અનુભવો અને મૌખિક કથાઓથી ભણાવતા. તે તેમના જીવનમાં શિક્ષણની અગત્યતા દર્શાવતો ઉદાહરણ છે.
8. વિમલાનું સ્વપ્નપૂર્ણ શિક્ષણ
એક ગરીબ પરિવારમાં જન્મેલી વિમલા શાળામાં પ્રવેશ કરતા પહેલા ઘરનું બધું કામ કરી લેશે અને પછી જ અભ્યાસ કરે. ત્યારે પડોશી એવી ટીકાઓ કરતા કે, “આ છોકરી ભણીને શું કરશે?” પણ, તેની મહેનત અને પ્રેરણાથી તેણે IAS અધિકારીની પરીક્ષા પાસ કરી અને આદર્શ સ્ત્રી તરીકે ઉભરાઈ.
9. ગાંધીજી અને શિક્ષણની અનુભૂતિ
મહાત્મા ગાંધીજીયે કહ્યું હતું કે, “શિક્ષણ એ એવા સાધન છે, જે મનુષ્યને ઉત્થાન તરફ દોરી જાય છે.” તેમણે તેમના જીવનના અમુક ક્ષણોમાં શીખેલું કે, માત્ર પુસ્તકજ્ઞાન પૂરતું નથી, પણ નૈતિક અને માનવતાના ગુણ પણ શિક્ષણનો હિસ્સો છે. તેમની આ માન્યતાએ લાખો લોકોને પ્રેરણા આપી.
10. ડોક્ટર ભીમરાવ અંબેડકરનો જીવન સંઘર્ષ
ડૉ. ભીમરાવ અંબેડકરનો શૈક્ષણિક સંઘર્ષ દરેક માટે પ્રેરણાદાયક છે. તેમને પોતાની જાત અને ગરીબીના કારણે ઘણી કટોકટી સહન કરવી પડી. છતાં પણ તેઓએ આંધળા ભેદભાવ સામે લડાઈ લડી અને ઉચ્ચશિક્ષણ મેળવી. તેઓનો ઉપદેશ છે કે, “જ્ઞાન તે શક્તિ છે, જે સમાનતાને જન્મ આપે છે.”
11. વિશ્વકર્માનો દીકરો અને શિક્ષણનો સંકલ્પ
વિશ્વકર્મા એ એક सफल ભારતીય આર્ટીફિસર હતા, પરંતુ તેમના દીકરાને શિક્ષણ પર કટિબદ્ધ દૃષ્ટિ હતી. દીકરાની ઓળખ એક સામાન્ય ગામમાં થઇ, જ્યાં કોઈ શિક્ષણની વ્યવસ્થા નહોતી. પરંતુ, તેમના પિતાએ તેમનો અભ્યાસ ચાલુ રાખવા માટે ત્યાગ અને સંકલ્પ કર્યો. તે દિવસો દરમિયાન, તેઓ એક સાધારણ ગુરુ પાસે શીખતા રહ્યા, અને તેમને આ પગલાઓ એક સારો માણસ બનવા માટે માર્ગદર્શિકા પ્રદાન કર્યા. દીકરાને અભ્યાસમાં ખૂબ જ રસ હતો, અને તેનો શ્રેષ્ઠ પરિણામ એ આવ્યું કે તે પોતાની કોણ્સ્ટ્રક્શન ક્ષેત્રમાં શ્રેષ્ઠ બનીને શિક્ષણમાં શ્રેષ્ઠતા હાંસલ કરે છે.
12. સમાજ સેવા માટે ડોક્ટર રામ ભીહારી દાસનો પ્રયાસ
ડોક્ટર રામ ભીહારી દાસ એ એક વિશિષ્ટ વ્યકિત હતા જેમણે શિક્ષણના ક્ષેત્રમાં એક મહાન ક્રાંતિ લાવવી. તેઓ એક એવી વ્યક્તિ રહ્યા છે જેમણે ગરીબ બાળકો માટે મફત શિક્ષણ અને આરોગ્ય સેવાઓ શરૂ કરી. આ પ્રયાસ એ દર્શાવે છે કે જે વ્યક્તિ સ્વયં ને સંતોષી નથી, તે સામાજિક સુધારા માટે જીવનનું ઉચ્ચતમ ધ્યેય બનાવે છે. એક દિવસ, તેણે કસબાની ગરીબ નગરોમાં શિક્ષણના મહત્વને સમજાવતાં બાળકો માટે એક છાવણી શરૂ કરી હતી, જેના અંતર્ગત તેમણે તેમને જીવનમાં સફળ બનવાનો માર્ગ દર્શાવ્યો.
13. કવિ મકુનદ દાસની શિક્ષણ માટેની ભાવનાત્મક લડાઈ
કવિ મકુનદ દાસ એ એક એવા કવિ અને સમાજસેવી હતા જેમણે કવિ તરીકે માત્ર શબ્દોના જાદૂથી જ નહીં, પરંતુ તે સમયે સમાજના ગરીબ અને અવિકસિત વર્ગ માટે શિક્ષણ પ્રદાન કરવા માટે ઘણી મહેનત કરી. તેમનો શ્રેષ્ઠ ઉદાહરણ એ છે જ્યારે તેમણે એક નાના ગામમાં એક શાળાની સ્થાપના કરી, જ્યાં બાળકોને માત્ર લેખન અને વાંચનનું જ નહીં, પરંતુ જીવનની યાત્રા માટે જરૂરી મૂલ્યો પણ સીખવવામાં આવ્યા.
14. મહાત્મા ગાંધી અને ચમલલલ નેહરૂ દ્વારા બાળકો માટે શિક્ષણ અભિયાન
મહાત્મા ગાંધી અને ચમલલલ નેહરૂએ બાળકો માટે સંકલ્પ અને શ્રેષ્ઠ શિક્ષણ ઉપલબ્ધ કરાવવાની સખત કોશિશ કરી. તેઓએ જણાવ્યું કે શ્રેષ્ઠ શિક્ષણ એ માનવતાવાદી અભિગમ અને જીવનના સાચા મૂલ્યો પર આધારિત હોવું જોઈએ. એક દિવસ, ગાંધીજી એ પોતાના ભણવા માટેના માર્ગ પર વાત કરી હતી, “શિક્ષણ એ માત્ર પુસ્તકોથી મર્યાદિત નથી, પરંતુ તે જીવન અને સમાજની સમજને આગળ વધારવું જોઈએ.”
15. જવાહરલાલ નેહરૂ અને નિઃસ્વાર્થી શિક્ષણ
જવાહરલાલ નેહરૂ એ એવા પ્રધાનમંત્રી હતા જેમણે ભારતના બાળમનને ઉંચી સંભાવનાઓ માટે પ્રેરણા આપી. તેમણે બાળકોને સશક્ત અને નમ્ર બનાવીને દેશના વિકાસ માટે શિક્ષણના ક્ષેત્રમાં વિશ્વસનીય સંસ્થાઓ અને પદ્ધતિઓની સ્થાપના કરી. નેહરૂએ પોસાય તેવા શિક્ષણ સાથે સમાજને ઉન્નત બનાવવું શ્રેષ્ઠ મિશન મનાવ્યું. તેમનો શ્રેષ્ઠ ઉદાહરણ એ છે જ્યારે તેમણે માત્ર એક શાળાની સ્થાપના કરી નહોતો, પરંતુ આ પ્રકલ્પને ગામમાં પ્રેરણા માટે માર્ગદર્શન તરીકે ખોલ્યો.
16. મૂળનિવાસી બાળકો માટે શિક્ષણ કાર્ય
પ્રથમ અમેરિકી મલ્ટી-શિક્ષક સેવક, મારે કીમ્બરલી, એક વિખ્યાત શિક્ષક હતી. તેણે મૂળનિવાસી બાળકો માટે ખાસ અભ્યાસક્રમો વિકસાવ્યા, જે તેમના સાંસ્કૃતિક અને સામાજિક પરિસ્થિતિઓને માન્યતા આપી. તેમનો ઉદ્દેશ એ હતો કે, આ બાળકો માટે માત્ર પાઠ્યપુસ્તક શિખવાનો ન હતો, પરંતુ તેમના સ્વાભાવિક વિકાસને સમર્થન આપવાનો હતો. આ શિક્ષણના નવા અભિગમનો લાભ એ છે કે આ балалар આજે પોતાના માતાપિતાને અને સમાજને વધુ પ્રેરણા આપે છે.
17. હસ્તિનાપુરની પરિસ્થિતિમાં એક શિક્ષણ વિકાસકર્તા
હસ્તિનાપુર ગામમાં શિક્ષણ પ્રણાલીને મજબૂત બનાવવા માટે એક શિક્ષકની લડાઈ બહેતર વાત છે. આ શિક્ષક એ એક એવા વ્યક્તિ હતા જેમણે નાનાં ગામોમાં શિક્ષણ લાવવામાં શ્રેષ્ઠ કઠોર પરિસ્થિતિઓનો સામનો કર્યો. તેમણે ઊંચા વિજ્ઞાન વિષયોથી લઈને હાથે હાથે કસબાની શ્રેષ્ઠ કુશળતા સુધીના તમામ શિક્ષણને માટે નવું દૃષ્ટિકોણ રજૂ કર્યો. આ કડક કાર્યો દ્વારા તેમણે સમાજને શિક્ષણના મહત્વ વિશે જાગૃત કર્યા.
18. સુવિષા રાવ અને શિક્ષણમાં ગુણવત્તા
સુવિષા રાવ એ એક એવી શિક્ષક હતી, જેમણે વિધાર્થીઓ માટે શ્રેષ્ઠ શિક્ષણ પ્રદાન કરવા માટે સ્વયં ને મકાન, સમય અને શ્રમ આપ્યા. એક કથાવચન એ છે જ્યારે તે એક વિધાર્થી માટે ખૂબ મહેનત કરી રહી હતી, જે અદ્યતન પદ્ધતિઓમાંથી પસાર થતો હતો. તે પ્રશ્નો, અભ્યાસ અને શિક્ષણના મહત્વને સમજાવતી રહી, અને તું આ પ્રક્રિયા પૂરી કરી ત્યારે તે વિધાર્થીથી મળેલા પરિણામો એ બધું વટાવી.
19. ચંદ્રમુખી મેડમ અને વિદ્યાર્થીઓના સંઘર્ષ
ચંદ્રમુખી મેડમ એ એક એવી શિક્ષક હતી, જેમણે જાતિ, જાતિ અને સમાજના પંથોથી પરા, વિદ્યાર્થીના સક્ષમતા અને અસ્તિત્વ પર ધ્યાન આપ્યું. તેણે જ્ઞાની, વિધાર્થીઓ માટેની નવી પ્રવૃત્તિઓ શરૂ કરી, જ્યાં સમાજને વધુ પ્રેરણા મળી અને વિદ્યાર્થીઓએ પોતાની શિખણક્ષમતા અને કાર્યક્ષમતા પર ભરોસો રાખ્યો.
20. દયાને પેઢી અને મથક માટે શિક્ષણ
દયાના પેઢી તરીકે ઓળખાતા એક વિખ્યાત શિક્ષક, જે જીદ, જિદ્દ અને સંકલ્પ સાથે ઘણાં ક્ષેત્રોમાં માર્ગદર્શક હતા. એક શૈક્ષણિક સંસ્થાના નિર્માણ પર, તે અનેક ગરીબ અને પીડિત બાળકોના શિક્ષણમાં ઝૂંપડપટ્ટી મારફતે મદદ કરવાનો પ્રયાસ કરી.
21. તેમ્પલનો બાળકો માટે અભ્યાસક્રમ
તેમ્પલ એ એક એવા શિક્ષક હતા જેમણે સંગઠિત અને વૈવિધ્યપૂર્ણ શિક્ષણ પ્રદાન કરી. તેમણે ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં બાળકો માટે એવી શિક્ષણ પદ્ધતિઓ વિકસાવી, જે તેમના સ્વાભાવિક ટેલેન્ટ અને સામાજિક વિકાસ પર આધારિત હતી. તેમણે જ્યારે ભવિષ્યમાં શિક્ષણને અસરકારક બનાવવાનો પ્રયાસ કર્યો, ત્યારે તેમના અભ્યાસક્રમમાં શૈક્ષણિક અને જીવનકુશળતા બંનેને મજબૂતીથી જોડવામાં આવ્યો.
22. વિશ્વવિદ્યુાલયમાં એવા માર્ગદર્શકનું અમુલ્ય યોગદાન
વિશ્વવિદ્યુાલયના શિક્ષકોનું મહત્વ ક્યારેય ઓછી આંશિકતાથી નક્કી નથી થઈ શકતું. એ વ્યક્તિએ પોતાની જાત અને મહેનતથી ક્ષેત્ર માટે એક નવો અભિગમ લાવવાનો પ્રયત્ન કર્યો. તેમણે વિદ્યાર્થીને માત્ર પુસ્તકોથી જ નહીં, પરંતુ એના રોજિંદા જીવનના અનુભવોથી પણ શીખવાનો અને વિકાસ માટે સમજીને માર્ગદર્શન આપવાનો શ્રેષ્ઠ પ્રયાસ કર્યો.
23. કિશોરી સેવા મિશન
કિશોરી સેવા મિશન એ સમાજ માટે ઉત્તમ શિક્ષણ સેવાઓ પ્રદાન કરવાનો એક સારો ઉદાહરણ છે. કિશોરીઓ માટે ઘણા વિસ્તારોમાં શિક્ષણ સક્ષમ બનાવવા માટે આ મિશન દ્રષ્ટિ ધરાવતું હતું. તેના અમલથી, નાના ગામો અને નગરોમાં તેમણે શિક્ષણના દરેક સ્તરે ખૂણાને લગતી નવી રીતોને શોધી અને બાળકોને ઉત્કૃષ્ટ વિકાસ માટે માર્ગદર્શન આપ્યું.
24. શિક્ષક મરીયમ બેઓસની મદદથી તર્કશક્તિ અને સંવાદ
શિક્ષક મરીયમ બેઓસ એ વિદ્યાર્થીઓને તર્કશક્તિ, સંવાદ અને વિચારના ઊંડાણમાં શિક્ષણ આપતી હતી. તેમને પેલા વિદ્યાર્થીઓ માટે એવી માર્ગદર્શિકાઓ વિકસાવવી હતી જે મૌલિક રીતે વિચાર કરવા અને દુનિયાને નવા દૃષ્ટિકોણથી જોઈને પોતાને વધુ સક્ષમ બનાવે. શિક્ષણ અને સંવેદના જેવા તત્વોથી અભ્યાસ કરવાનો આ મારો અભિગમ માન્યતા પ્રાપ્ત થયો.
25. ભટ્ટોત્પલ પીષીનું પરિવર્તનશીલ શિક્ષણ
ભટ્ટોત્પલ પીષી એ એવા શિક્ષક હતા, જેમણે પરિવર્તનશીલ શિક્ષણ પ્રણાલીને અભિનવી રીતે લાગુ કરવાનો પ્રયાસ કર્યો. તેઓએ પેઢી-વિશિષ્ટ અભ્યાસક્રમોમાં એક નવા દૃષ્ટિકોણની શરૂઆત કરી, જેમાં માત્ર માનસિક કૌશલ્ય જ નહીં, પરંતુ વિદ્યાર્થીઓ માટે વૈશ્વિક સ્તરે સમજણ અને સામાજિક ભવિષ્યને મજબૂતીથી તૈયાર કરવાનો પ્રયાસ કર્યો.
26. અનુભવિ શિક્ષક હરીકિષણના શૈક્ષણિક કાર્ય
હરીકિષણ એ એક એવા શિક્ષક હતા જેમણે લાંબા સમય સુધી પોતાને શિક્ષણ સાથે જોડીને સમાજમાં શ્રેષ્ઠ વિદ્વાન અને માર્ગદર્શક તરીકે ઓળખાવ્યા. આ શિક્ષકએ શિક્ષણ અને વિવિધ વિષયોમાં વિદ્યાર્થીઓને નીતિ અને શ્રેષ્ઠ અભિગમ શીખવવા માટે એક મહાન યાત્રા શરૂ કરી. તેમનો પ્રેરક પ્રયાસ એ રહ્યો કે, “જ્ઞાનનું સ્થાન મન, શરીર અને આત્મામાં છે.”
27. નમ્રતા અને સંકલ્પ સાથેના શિક્ષણની પદ્ધતિ
આ પદ્ધતિ એવી હતી કે, શિક્ષકોએ માત્ર વિદ્યાર્થીઓને શિખવવાનો પ્રયત્ન ન કર્યો, પરંતુ તેમને જીવનના દરેક પાસાઓને સમજાવવાનો પ્રયાસ કર્યો. આ પદ્ધતિએ બાળકોમાં ભાવનાત્મક, માનસિક અને સામાજિક સમજણને પણ પ્રોત્સાહિત કર્યું. આવા શિક્ષકો જીવનના વિવિધ પાસાંઓમાં શિક્ષણ આપવામાં શ્રેષ્ઠતા લાવવાના પ્રયાસો કરી રહ્યા હતા.
28. સામાજિક પરિવર્તન માટે શિક્ષણ અને સ્વયંસેવકોની પ્રવૃત્તિ
સામાજિક પરિવર્તન માટે શિક્ષણ અને સ્વયંસેવકો દ્વારા અનુસરીએ તેવી પદ્ધતિઓ એવી હતી જે નવી પેઢી માટે મજબૂત મૌલિક કૌશલ્ય પ્રદાન કરવા માટે કાર્યરત હતી. આ પ્રકારની પ્રવૃત્તિઓએ વિદ્યાર્થીઓના વ્યક્તિત્વ વિકાસમાં મહત્વપૂર્ણ યોગદાન આપ્યું, જેમાં તેમનાં વિવિધ કાર્યક્રમો, પ્રવૃત્તિઓ અને તાલીમ શિક્ષણના મુખ્ય અંશ બની.
29. શિક્ષણ અને નૈતિક મૂલ્યો
શિક્ષણનું એક મહત્વપૂર્ણ પાસું એ છે, જે બાળકોમાં નૈતિક મૂલ્યો અને જીવનના સત્ય પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે. એક શિક્ષકના પ્રયત્નો દ્વારા, વિદ્યાર્થીઓએ માત્ર પ્રથામિક શિક્ષણ જ નથી મળતું, પરંતુ તેઓ મન, આત્મા અને સમાજમાં પણ સારા નાગરિક બનવાની યાત્રા શરૂ કરે છે. આ પ્રકારનું શિક્ષણ બાળકોને જીવંત અને ઉત્સાહી બનાવે છે.
30. લઘુત્તમ શિક્ષણ અને સમાજના પ્રગતિ માટેનો માર્ગ
લઘુત્તમ શિક્ષણ એ એક એવી પદ્ધતિ હતી, જે સામાજિક અને સાંસ્કૃતિક પરિસ્થિતિઓના અનુભવને પહોંચી વળતી હતી. તે શિક્ષણ એવા વ્યવસ્થાનો વિવેચન કરતું હતું, જે સમાજની ઘાતક ગતિને આગળ વધારવા માટે શ્રેષ્ઠ પદ્ધતિઓ શોધી.
