ગુરુ શિષ્ય પ્રેરક પ્રસંગ
ગુજરાતી સંસ્કૃતિમાં ગુરુ અને શિષ્યના સંબંધને ખાસ મહત્વ આપવામાં આવ્યું છે. આ બાંધણી માત્ર શિક્ષણ પૂરતી મર્યાદિત નથી, પરંતુ આ સંબંધ જીવનના મૂલ્યો, ધર્મ, નીતિ અને જીવનમૂલ્યના પરિપાક માટે પાયાની ભૂમિકા ભજવે છે. આપણા ઐતિહાસિક ગ્રંથો અને કથાઓમાં ગુરુ-શિષ્યના પ્રસંગો અનેક મૌલિક તત્વોનો પરિચય કરાવે છે. નીચે આ પ્રસંગોના કથાઓ અને તેમાથી મળતા ધર્મ, શિષ્ટાચાર અને જીવનમૂલ્યના પાઠ પ્રસ્તુત છે.
1. દ્રોણાચાર્ય અને એકલવ્ય
દ્રોણાચાર્ય મહાન ગુરુ હતા, જેમણે પોતાની શિષ્ટાઓમાં થી સૈનિકો અને ધનુરવેદમાં નિપુણ યોદ્ધાઓ તૈયાર કર્યા. એક પ્રસંગમાં, એકલવ્ય, જે નિમ્ન વર્ગનો હતો, દ્રોણાચાર્ય પાસેથી શિક્ષણ માટે આવ્યા. દ્રોણાચાર્યએ તેને સ્વીકાર્યું ન હતું, પરંતુ એકલવ્યએ તેમની મૂર્તિ બનાવી, ગુરુ માન્ય અને તેમના શિખામણથી ધનુષકલા શીખી. આ પ્રસંગ શિષ્યના અવિરત પ્રયાસો અને સમર્પણને દર્શાવે છે.
પરંતુ, દ્રોણાચાર્યે એકલવ્યથી ગુરુ દક્ષિણા સ્વરૂપે અંગુઠો માગ્યો. આ કથામાં ગુરુ પ્રત્યેની શ્રદ્ધા અને શિષ્યની નમ્રતા આદર્શરૂપે જણાય છે.
2. સંદીપની મુનિ અને શ્રીકૃષ્ણ
શ્રીકૃષ્ણના બાળપણ દરમિયાન, તેમણે અને બલરામે ગુરુ સંદીપની મુનિ પાસેથી વિદ્યા પ્રાપ્ત કરી. ગુરુ સંદીપની પાસેથી તેમને બધા શાસ્ત્રો અને યુદ્ધ કળાઓ શીખી. એક પ્રસંગ પ્રમાણે, ગુરુએ શ્રીકૃષ્ણને પોતાની ગુરુ દક્ષિણા માટે ગુમ થયેલા પુત્રને પાછા લાવવાનું કહ્યું. શ્રીકૃષ્ણે અને બલરામે ન somente આ કાર્ય પૂરું કર્યું, પણ ગુરુ પ્રત્યેની તેમની સમર્પણની શ્રદ્ધા પણ દર્શાવી.
3. ચાણક્ય અને ચંદ્રગુપ્ત મૌર્ય
ચાણક્યના જીવનમાં ચંદ્રગુપ્ત મૌર્યનો ઉદય એ ગુરુ-શિષ્ય સંબંધનું શ્રેષ્ઠ ઉદાહરણ છે. ચાણક્યે ગરીબ પશુપાલકના પુત્ર ચંદ્રગુપ્તને રાજગાદીએ બેસાડવા માટે તેમનું જીવન સમર્પિત કર્યું. એક પ્રસંગ અનુસાર, ચાણક્યે રાજનીતિ અને રાજસત્તાના ઉચ્ચમૂલ્યો શિખવવા માટે ચંદ્રગુપ્તને કડક શિખામણ આપી.
ચાણક્યના માર્ગદર્શન હેઠળ ચંદ્રગુપ્ત મૌર્ય મગધના સમ્રાટ બન્યા. આ પ્રસંગ સાબિત કરે છે કે જો ગુરુ સાચા માર્ગદર્શન આપે અને શિષ્ય તેને અનુસરે, તો અજેય સફળતા પ્રાપ્ત થાય છે.
4. રામાનુજાચાર્ય અને ગોવિંદ ભટ્ટ
રામાનુજાચાર્ય અને તેમના શિષ્ય ગોવિંદ ભટ્ટના જીવનમાંથી પણ પ્રેરણા લેવી મળે છે. ગોવિંદ ભટ્ટે તેમના ગુરુ રામાનુજાચાર્યના દર્શનપ્રસંગે તેમના જણાવેલા દરેક ઉપદેશને પોતાના જીવનમાં અમલમાં મૂક્યો.
એક પ્રસંગમાં, રામાનુજાચાર્યે કહ્યું કે ભગવાનને મેળવવા માટે પ્રેમ અને ભક્તિ સૌથી શ્રેષ્ઠ માર્ગ છે. ગોવિંદ ભટ્ટે આ સૂત્ર જીવનભર અનુસર્યું. આ સંબંધ આપણા માટે પ્રેમ, ભક્તિ અને નિષ્ઠાનું મિશાલ બને છે.
5. ગૌતમ બુદ્ધ અને આનંદ
ગૌતમ બુદ્ધના જીવનમાં તેમના શિષ્ય આનંદનો મહત્વપૂર્ણ ભાગ છે. આનંદે તેમના ગુરુ સાથે સતત સટ્સંગ અને પ્રવચનોથી જીવનમાં નિમ્નમન શક્તિઓ પર કાબુ મેળવવાની શિક્ષા મેળવી.
એક પ્રસંગ પ્રમાણે, જ્યારે આનંદે બુદ્ધ પાસે પ્રશ્ન કર્યો કે સત્યના માર્ગે ચાલવું કેટલું મુશ્કેલ છે, ત્યારે બુદ્ધે કહ્યું: “મુશ્કેલ છે, પણ તે પવિત્ર છે.” આ પ્રસંગ દ્વારા આપણે શીખીએ છીએ કે સાચા માર્ગે ચાલવું સરળ ન હોય, પરંતુ તે જીવનમાં અર્થપૂર્ણ સ્થાનો પર લઈ જાય છે.
6. અષ્ટાવક્ર અને રાજા જનક
અષ્ટાવક્ર મૌલિક ગુરુ હતા, જેમણે રાજા જનકને આધ્યાત્મિક માર્ગ પર આગળ ધપાવ્યા. અષ્ટાવક્રએ એક પ્રસંગે રાજા જનકને શિખવ્યું કે સંપત્તિ અને સામ્રાજ્ય તે નાશવંત છે, પરંતુ આત્માનું જ્ઞાન અમર છે.
આ પ્રસંગ શિખવે છે કે ગુરુએ શિષ્યને સાચી દૃષ્ટિ આપવી જોઈએ અને શિષ્યે તે દૃષ્ટિથી જીવનના બધા નિર્ણયો લેવા જોઈએ.
7. દયાનંદ સરસ્વતી અને તેમના શિષ્યો
સ્વામી દયાનંદ સરસ્વતી, આર્યસમાજના સ્થાપક, તેમના શિષ્યોને હંમેશા સાચા ધર્મના માર્ગે ચાલવા પ્રેરતા. તેઓ શિખવતા કે જીવનમાં બધું ગુમાવી શકાય છે, પણ ધર્મ અને નીતિ ગુમાવવી નહીં.
એક પ્રસંગમાં, એક શિષ્યે તેમને પુછ્યું કે સાચું જીવન કેવી રીતે જીવવું, તો સ્વામીએ કહ્યું કે “વેદનું જ્ઞાન મેળવવું એ જીવનનું શ્રેષ્ઠ કાર્ય છે.”
8. ગુરુ નાનક અને મરદાના
ગુરુ નાનકના જીવનમાં મરદાનાનું મહત્વપૂર્ણ સ્થાન છે. મરદાનાએ તેમના ગુરુના દરેક આદેશનું પાલન કર્યું. એક પ્રસંગમાં, ગુરુ નાનકે મરદાનાને વરતમાન જીવનની નાશવંતતા સમજાવી.
આ પ્રસંગે જીવિતનો સાચો અર્થ સમજવામાં મદદરૂપ થાય છે અને શિષ્ય પ્રત્યેના ગુરુના પ્રેમને પ્રદર્શિત કરે છે.
