ગુરુ શિષ્ય ની વાર્તા
દ્રોણાચાર્ય અને એકલવ્ય
પ્રાચીન ભારતની વાત છે. હસ્તિનાપુરના રાજકુમારોને શસ્ત્રવિદ્યામાં નિપુણ બનાવવાનું દાયિત્વ મહાન ગુરુ દ્રોણાચાર્ય પર હતું. તેઓ ખૂબ જ કુશળ અને પ્રખર શિક્ષક હતા. તેમના આશ્રમમાં કૌરવો અને પાંડવો સહિત રાજકુમારો ધનુર્વિદ્યા શીખતા.
એક દિવસ, એક આદિવાસી યુવાન ગુરુ દ્રોણાચાર્યના આશ્રમ પહોંચ્યો. તેનો નામ એકલવ્ય હતો. તે ધનુર્વિદ્યા શીખવા માંગતો હતો. પરંતુ તે રાજકુલમાંથી ન હતો, જેના કારણે દ્રોણાચાર્યએ તેને શિષ્ય તરીકે સ્વીકાર્યો નહીં.
એકલવ્ય નિરાશ થયો નહોતો. તે જંગલમાં ગયો અને ગુરુ દ્રોણાચાર્યની એક માટીની મૂર્તિ બનાવી. તેને ગુરુ માની, પોતાનું શિક્ષણ શરૂ કર્યું. તે દરરોજ મહેનતથી અભ્યાસ કરતો. સમય સાથે, એકલવ્ય એક પ્રખર ધનુરધારી બની ગયો.
એક દિવસ, દ્રોણાચાર્ય અને તેમના શિષ્યો જંગલમાંથી પસાર થઈ રહ્યા હતા. ત્યાં તેમણે એક આશ્ચર્યજનક ઘટનાને જોયી. એક શ્વાનનો મુખ તીરોથી ભરાયો હતો, પણ એક પણ ઘા લોહી નીકાળનાર ન હતો. દ્રોણાચાર્ય આશ્ચર્યમાં પડી ગયા કે આ મહાન ધનુરવીર કોણ છે?
તેમણે શોધ કરી અને એકલવ્યને જોયો. દ્રોણાચાર્યના આશ્ચર્યનો પાર ન રહ્યો. એકલવ્યએ તેમને વંદન કર્યું અને કહ્યું કે તે તેમની જ શિષ્યત્વમાં શીખ્યો છે. દ્રોણાચાર્યએ વિચાર્યું કે यदि એકલવ્ય આમ આગળ વધે, તો તે અર્જુનથી પણ વધુ શ્રેષ્ઠ ધનુરધારી બની જશે.
તેમણે એકલવ્ય પાસેથી ગુરુદક્ષિણા માંગી. એકલવ્યે સ્વીકાર કર્યો. દ્રોણાચાર્યએ તેમની દુર્ધર્ષ મહેનત અને કુશળતા જોતા તેમની પાસેથી અંગૂઠાની દક્ષિણા માંગી. એકલવ્યએ વિલંબ કર્યા વિના પોતાનું અંગૂઠું કાપી ગુરુને સમર્પિત કર્યું.
આ વાર્તા વિશ્વાસ, સમર્પણ અને કઠોર મહેનતનું પ્રતિક છે. એકલવ્ય ભલે પોતાની તીરસંદાન શક્તિ ગુમાવી બેસ્યો હોય, પણ તે પોતાની શ્રદ્ધા અને પરિશ્રમ માટે હંમેશા સ્મરણમાં રહેશે.
ચાણક્ય અને ચંદ્રગુપ્ત મૌર્ય
પ્રાચીન ભારતમાં એક વિદ્વાન અને રાજનીતિજ્ઞ હતા, જેમનું નામ ચાણક્ય હતું. તેઓ ખૂબ જ બુદ્ધિશાળી અને ચતુર હતા. તેમના સમયગાળામાં નંદ વંશનું શાસન ચાલતું હતું, પણ તે અત્યંત દમનકારી અને અયોગ્ય હતું. ચાણક્યએ નક્કી કર્યું કે તેઓ એક નવો અને સશક્ત શાસક ઉભો કરશે, જે પ્રજાનું રક્ષણ અને કલ્યાણ કરી શકે.
એક દિવસ, જ્યારે ચાણક્ય દેશભરમાં યોગ્ય રાજા શોધી રહ્યા હતા, ત્યારે તેમણે એક ગામમાં એક બહાદુર અને તીવ્રબુદ્ધિ છોકરો જોયો. તે છોકરો કોઈ બીજો નહોતો, પણ ચંદ્રગુપ્ત મૌર્ય હતો. ચાણક્યને લાગ્યું કે આ છોકરો ભવિષ્યમાં એક શક્તિશાળી રાજા બની શકે.
ચાણક્યએ ચંદ્રગુપ્તને શિક્ષણ આપવાનું નક્કી કર્યું. તેઓ તેને રાજનીતિ, યુદ્ધકલા અને શાસન વ્યવસ્થા વિશે શીખવતા. ચંદ્રગુપ્ત ખૂબ જ મહેનતુ અને બુદ્ધિશાળી હતો. ટૂંક સમયમાં, તે એક પ્રખર યોદ્ધા અને શાસનમાં નિષ્ણાત બની ગયો.
ચાણક્યે ચંદ્રગુપ્ત સાથે મળીને નંદ વંશને હટાવવાનો સંકલ્પ લીધો. તેમણે એક વ્યૂહ રચ્યો અને धीरे-ધીરે નંદ શાસનને કાબૂમાં લેવાનું શરૂ કર્યું. ઘણી હાર-જીત પછી, અંતે ચંદ્રગુપ્ત અને ચાણક્યએ મગધ રાજ્ય પર કબજો મેળવી લીધો.
ચંદ્રગુપ્તે મૌર્ય વંશની સ્થાપના કરી અને એક શક્તિશાળી સામ્રાજ્યનું નિર્માણ કર્યું. ચાણક્યએ રાજકીય નીતિઓથી દેશને સુશાસન આપ્યું. તેઓએ “અર્થશાસ્ત્ર” નામનું ગ્રંથ લખ્યું, જે આજે પણ રાજનીતિ અને અર્થતંત્ર માટે એક મહાન ગ્રંથ ગણાય છે.
ચાણક્ય અને ચંદ્રગુપ્તની આ ગાથા ચતુરાઈ, મહેનત અને ધીરજનું ઉત્તમ ઉદાહરણ છે. તેઓએ સાબિત કર્યું કે એક મજબૂત નેતૃત્વ અને સમર્પણથી કોઈ પણ મુશ્કેલીને જીતી શકાય.
સંદીપની ઋષિ અને શ્રીકૃષ્ણ
પ્રાચીન ભારતમાં ઉજ્જૈન પાસે સંદીપની ઋષિનું આશ્રમ હતું. આ આશ્રમમાં અનેક વિદ્યાર્થીઓ શાસ્ત્રો, ધર્મશાસ્ત્રો અને યુદ્ધકલા શીખતા. એક દિવસ, એક યુવક તેમની પાસે શીખવા માટે આવ્યો. તે કોઈ સામાન્ય વિદ્યાર્થી નહોતો, પણ ભગવાન શ્રીકૃષ્ણ હતા.
શ્રીકૃષ્ણ સાથે તેમના મિત્ર સુદામા અને ભાઈ બલરામ પણ શિષ્ય બન્યા. સંદીપની ઋષિએ તેમને વિવિધ શાસ્ત્રો, ધર્મ અને યુદ્ધકલા શીખવી. શ્રીકૃષ્ણે દરેક વિદ્યામાં ઉત્તમતા હાંસલ કરી અને ખૂબ જ આદર સાથે પોતાના ગુરુની સેવા કરી.
એક દિવસ, ગુરુ માતાએ વિદ્યાર્થીઓને વનમાંથી લાકડાં લાવવા માટે મોકલ્યા. વનમાથી પાછા ફરતી વખતે ભારે વરસાદ શરૂ થયો. બધા શિષ્ય ભયભીત થઈ ગયા, પણ શ્રીકૃષ્ણે હિંમત નહીં હારી. તેમણે બધા શિષ્યો માટે સુરક્ષિત થવાની વ્યવસ્થા કરી. આ ઘટનાથી સંદીપની ઋષિ ખૂબ પ્રભાવિત થયા.
શિક્ષણ પૂર્ણ થયા પછી, શ્રીકૃષ્ણે ગુરુદક્ષિણા આપવા ઈચ્છા વ્યક્ત કરી. સંદીપની ઋષિએ પોતાની ગુરુદક્ષિણા તરીકે પોતાના ગુમ થયેલા પુત્રને પાછો લાવવાની વિનંતી કરી. શ્રીકૃષ્ણે સમુદ્ર દેવતાથી તેના પુત્રને પાછો લાવ્યા, જે સંદીપની ઋષિ માટે એક ચમત્કાર જેવું હતું.
આ ગાથા દર્શાવે છે કે સાચા શિષ્ય માટે ગુરુની આજ્ઞા સર્વોપરી છે. સંદીપની ઋષિ અને શ્રીકૃષ્ણની આ કથા ગુરુ-શિષ્ય પરંપરાના મહત્વ અને શિષ્યની નિષ્ઠાનું શ્રેષ્ઠ ઉદાહરણ છે.
ગૌતમ બુદ્ધ અને તેમનો શિષ્ય
એક વખત ગૌતમ બુદ્ધ તેમના શિષ્યો સાથે ગંગા નદીના કિનારે બેઠા હતા. એટલામાં એક શિષ્ય તેમની પાસે આવ્યો અને બોલ્યો, “ભગવાન! હું લાંબા સમયથી ધ્યાન અને સાધના કરી રહ્યો છું, છતાં મન શાંત થતું નથી. કૃપા કરીને મને માર્ગદર્શન આપો.”
બુદ્ધ મુસ્કુરાવીને શિષ્યને એક પાણીથી ભરેલા પાત્ર સાથે નજીકની નદીમાં મોકલ્યા અને કહ્યું, “આ પાત્રને નદીના તળિયે મૂકી આવો અને ધ્યાનપૂર્વક જોવો કે શું થાય છે.” શિષ્ય ગયો અને થોડા સમય પછી પાછો આવ્યો.
બુદ્ધ પૂછ્યું, “શું જોયું?”
શિષ્યે જવાબ આપ્યો, “જ્યારે મેં પાત્ર નદીમાં મૂકી દીધું, ત્યારે પાણીના પ્રવાહને કારણે પાત્ર તળીયે સ્થિર રહેવા માટે સંઘર્ષ કરી રહ્યું હતું. હળવો સ્પર્શ પણ તેને હલાવી શકતો હતો.”
બુદ્ધ હસ્યા અને કહ્યું, “તમે તમારા મન સાથે પણ આવું જ કરો છો. તમે અનાવશ્યક ચિંતાઓ, દુઃખ અને ગાંઠવાળા વિચારોને પકડી રાખો છો. જે દિવસે તમે બધું વહેતું મૂકશો અને જાતને પ્રવાહ સાથે વહેવડાવશો, એ દિવસે તમારું મન શાંત થઈ જશે.”
શિષ્યને સમજાઈ ગયું કે સમજદારી અને શાંતિ માટે પોતાની ચિંતાઓ અને ભયોને છોડવા પડે. તેણે મહાન શાંતિ અનુભવવાની શરૂઆત કરી.
આ કથા આપણને શીખવે છે કે જીવનમાં બધું પકડી રાખવાથી દુઃખ જ મળે, જ્યારે છોડી દેવું એ જ સાચી શાંતિ અને મુક્તિ તરફનો માર્ગ છે.
અર્જુન અને દ્રોણાચાર્ય
એક વખત હસ્તિનાપુરના રાજમહેલમાં કૌરવ અને પાંડવો શિક્ષણ પ્રાપ્ત કરી રહ્યા હતા. તેમના ગુરુ દ્રોણાચાર્ય એક મહાન ધનુર્ધારી અને અદ્ભુત શિક્ષક હતા. તેઓ દરેક શિષ્યને તેમના ગુણ અને ક્ષમતાઓ પ્રમાણે શીખવતા હતા.
એક દિવસે દ્રોણાચાર્યએ તમામ શિષ્યોને એકઠા કર્યા અને એક વિશેષ પરીક્ષા રાખી. તેમણે એક ઊંચા વૃક્ષ પર એક ખગનો લાકડાનો પતંગિયો બાંધી દીધો. પછી તેમણે તમામ શિષ્યોને બોલાવીને કહ્યું, “તમારે તમારી તીરધારી કળા બતાવવી છે. તમારું લક્ષ્ય છે આ પતંગિયાની આંખ પર તીર મારવો.”
સૌપ્રથમ દુર્યોધન આવ્યો. દ્રોણાચાર્યએ તેને પૂછ્યું, “તમે શું જુઓ છો?”
દુર્યોધન બોલ્યો, “હું વૃક્ષ, પાંદડા, આકાશ અને પતંગિયાને જોઈ રહ્યો છું.” દ્રોણાચાર્યએ તેને તીર છોડવા માટે મનાઈ કરી.
એ રીતે ભીમ, દુશાસન, નકુલ, સહદેવ અને અન્ય શિષ્યો આવ્યા, અને સૌએ કંઈક ન કંઈક વધારાની વસ્તુ જોવાની વાત કરી. દ્રોણાચાર્યએ તેમને પણ રોકી દીધા.
અંતે અર્જુન આવ્યો. દ્રોણાચાર્યએ તેને પૂછ્યું, “અર્જુન, તમે શું જુઓ છો?”
અર્જુન સંપૂર્ણ ધ્યાનમાં હતો. તેણે જવાબ આપ્યો, “મને માત્ર પતંગિયાની આંખ જ દેખાઈ રહી છે, બીજું કશું નહીં.”
દ્રોણાચાર્ય હસ્યા અને કહ્યું, “તો હવે તીર છોડો.”
અર્જુને તીર છોડ્યું, અને સીધું પતંગિયાની આંખમાં વાગ્યું. ગુરુ દ્રોણાચાર્ય ખૂબ પ્રસન્ન થયા અને કહ્યું, “તમે સાચા ધનુર્ધારી છો. એક સત્ય યુદ્ધા માટે માત્ર લક્ષ્ય જ મહત્વનું છે, અને લક્ષ્ય તરફ સંપૂર્ણ એકાગ્રતા રાખવી એ જ સફળતાની ચાવી છે.”
આ કથા આપણને શીખવે છે કે જો આપણે એકાગ્રતા અને સમર્પણ સાથે અમારા લક્ષ્ય પર કામ કરીશું, તો સફળતા નિશ્ચિત છે.
સંત કબીર અને તેમનો શિષ્ય
સંત કબીર એક મહાન કવિ અને સંત હતા. તેમની ઉપદેશશીલી સરળ અને અસરકારક હતી. તેઓ હંમેશા સત્સંગ અને પરોપકાર પર ભાર આપતા. તેમના આશ્રમમાં અનેક શિષ્યો આવ્યા અને તેમણે જીવનની સાચી શિખ આપતાં.
એક દિવસ, એક યુવાન શિષ્ય તેમની પાસે આવ્યો અને કહ્યું, “ગુરુદેવ, હું આ વિશ્વનું જ્ઞાન મેળવવા ઈચ્છું છું. કૃપા કરીને મને સાચા માર્ગ પર દોરી જાઓ.”
સંત કબીરે તેને પ્રેમપૂર્વક કહ્યું, “જો તું સાચો શિષ્ય બનવા માંગતો હોય, તો પ્રથમ સાધના અને ધીરજ શીખ.”
શિષ્ય થોડો અસમંજસમાં પડ્યો, પણ ગુરુની આજ્ઞાનું પાલન કરવું એ શિષ્યધર્મ છે.
સંત કબીરે તેને એક દિવસ એક ઉદાહરણ આપ્યું. તેઓ શિષ્યને લઈને ગંગા નદીના કિનારે ગયા. ત્યાં કબીરે શિષ્યને પાણીમાં ઝૂકીને નિરીક્ષણ કરવા કહ્યું.
શિષ્યએ જોયું કે પાણી સતત વહેતું રહે છે, કોઈએ રોકવાનો પ્રયત્ન કર્યો તો પણ તે તેની માર્ગ પર આગળ વધતું રહે છે.
કબીરે કહ્યું, “જે રીતે નદી સતત વહે છે, એ જ રીતે એક સાચો શિષ્ય પણ જ્ઞાન અને સત્યની શોધમાં અવિરત પ્રયત્ન કરે.”
એક દિવસ કબીરે શિષ્યને કહ્યુ, “તમે જીવનમાં ક્યારેય મિથ્યા અભિમાન ન રાખો, નમ્રતા એ મહાન ગુણ છે.”
ત્યાં શિષ્યે પૂછ્યું, “ગુરુજી, નમ્રતા કેમ મહત્વપૂર્ણ છે?”
સંત કબીરે તેને એક વૃક્ષ પાસે લઈ ગયા. વૃક્ષ પર ફળોથી ભરેલી એક ડાળી નીચે ઝૂકેલી હતી.
તેમણે કહ્યું, “વૃક્ષ જેટલું ફળદ્રુપ થાય છે, તેટલું તે નમ્ર બનીને નીચે ઝૂકે છે. એ જ રીતે, જે માણસ સાચું જ્ઞાન અને સત્કર્મો ધરાવે, તે હંમેશા નમ્ર રહે છે.”
આ શબ્દોથી શિષ્યની આંખો ખુલી ગઈ. તે સમજી ગયો કે સાચું જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવા માટે નિરંતર શીખવાનું અને નમ્રતા રાખવી જરૂરી છે.
આ કથા આપણને શીખવે છે કે નમ્રતા, સાધના અને સતત પ્રયત્ન દ્વારા જીવનમાં સાચી સફળતા પ્રાપ્ત થઈ શકે.
