દિવાળી નું મહત્વ

દિવાળી નું મહત્વ

દિવાળી તહેવાર હિન્દુ ધર્મના સૌથી મહાન તહેવારોમાંનો એક છે. તે માત્ર પ્રાચીન ધર્મગ્રંથોમાં ઉલ્લેખિત પવિત્ર વિજયનો તહેવાર નથી, પરંતુ આનંદ, પ્રકાશ અને સંપત્તિનો ઉત્સવ પણ છે. ‘દિવાળી’ શબ્દનો અર્થ છે ‘દીવાના અવલિ’ અથવા ‘દિવાઓની પંક્તિ’. આ તહેવાર તમામ વર્ગના લોકો માટે ખુશી અને સદભાવના સાથે ઉજવવાનો અવસર પૂરો પાડે છે. તે માત્ર હિન્દુ ધર્મ માટે જ નહીં, પરંતુ જૈન, બૌદ્ધ અને શીખ ધર્મના અનુયાયીઓ માટે પણ વિશેષ મહત્વ ધરાવે છે.

દિવાળીના પૌરાણિક દ્રષ્ટિકોણ:

દિવાળીના ઉત્સવનો ઉદગમ હિન્દુ પૌરાણિક કથાઓ સાથે જોડાયેલો છે. રામાયણ મુજબ ભગવાન રામે 14 વર્ષના વનવાસ અને લંકાના દાનવ રાજા રાવણનો નાશ કરીને અયોધ્યામાં વિજય સાથે પરત ફર્યા હતા. આ પ્રસંગને યાદગાર બનાવવા માટે અયોધ્યાના નાગરિકોએ ઘરો અને ગલીઓમાં દીવાના પ્રગટાવ્યા હતા.

કૃષ્ણભક્તિ સંપ્રદાયમાં એવો ઉલ્લેખ છે કે ભગવાન કૃષ્ણે નરકાસુરનો સંહાર કર્યો અને ગોકુલવાસીઓ માટે દિવાળીના દિવસને પ્રકાશમય બનાવ્યો. જૈન ધર્મ અનુસાર, આ દિવસે ભગવાન મહાવીરે નિર્વાણ પ્રાપ્ત કર્યું હતું, જ્યારે શીખ ધર્મમાં આ તહેવાર ગુરુ હરગોબિન્દજીના મુક્તિ દિન તરીકે ઉજવાય છે.

આધ્યાત્મિક મહત્વ:

દિવાળી આત્મિક શુદ્ધિ અને આધ્યાત્મિક તેજ માટેનું પ્રતિક છે. તે અંધકાર પર પ્રકાશના વિજય, અજ્ઞાન પર જ્ઞાનના વિજય અને દુષ્ટતા પર સદાચારના વિજયનું પ્રતિક છે. આ તહેવાર દરમિયાન પ્રાર્થના, પૂજા અને ધ્યાનના માધ્યમથી માણસ પોતાના આંતરિક સંઘર્ષોને પાર કરે છે.

સામાજિક અને સંસ્કૃતિક મહત્વ:

દિવાળી માત્ર એક ધાર્મિક તહેવાર નથી, પરંતુ તે સામાજિક અને સાંસ્કૃતિક ભાવનાઓ સાથે જોડાયેલો છે. તે પરિવારના સભ્યો અને મિત્રો વચ્ચે સદભાવના અને પ્રેમ વધારવાનો અવકાશ પૂરો પાડે છે. આ તહેવાર પર સગા-સંબંધીઓને ભેટ આપવી, મીઠાઈઓ વહેંચવી અને સાથે મળીને તહેવાર ઉજવવો મહત્વનું માનવામાં આવે છે.

આરથિક મહત્વ:

દિવાળી ભારત માટે આર્થિક રીતે પણ એક મહત્ત્વપૂર્ણ તહેવાર છે. તે ખરીદીનો શ્રેષ્ઠ સમય માનવામાં આવે છે, જ્યાં લોકો નવા વસ્ત્રો, સોનાં-ચાંદીના દાગીના, અને ઘરનાં સાધનો ખરીદે છે. બજારોમાં વિશેષ પ્રવૃત્તિ હોય છે અને નાના વ્યવસાયોથી લઈને મોટા ઉદ્યોગો સુધી સૌ આ તહેવારથી પ્રભાવિત થાય છે.

દીવડા અને પ્રકાશનું પ્રતિક:

દીવડા દિવાળીના મુખ્ય પ્રતિક છે, જે સુખ, શાંતિ અને નવી શરુઆતનું પ્રદર્શન કરે છે. દીવડાઓ અંધકાર દૂર કરીને જીવનમાં પ્રકાશ લાવે છે, જે જીવનમાં નવી તાકાત અને શુકનનું પ્રતિક છે. દિવાળીના દીવડા આખા વિશ્વને અહિંસા અને શાંતિના માર્ગ પર ચાલવા માટે પ્રેરણા આપે છે.

પર્યાવરણ સાથે જોડાયેલ મહત્વ:

દિવાળીનો તહેવાર પર્યાવરણ સાથે પણ ગાઢ રીતે જોડાયેલો છે. તે વસંત ઋતુ પછી શરદ ઋતુમાં પ્રવેશનો સમય છે. પરંપરાગત રીતે આ દિવસો ઘરો અને આસપાસની સાફ-સફાઈ માટે પણ જાણીતા છે. ઘરોની સફાઈ અને નવું સજાવટ કરવું માન્યતાઓ અનુસાર માં લક્ષ્મીને આકર્ષવા માટે મહત્વપૂર્ણ છે.

વિધિઓ અને પ્રથાઓ:

1. ધનતેરસ: દિવાળીની શરૂઆત ધનતેરસથી થાય છે, જે મંગલ કાર્યો અને સંપત્તિના માટે શુભ દિવસ છે.
2. નરક ચતુર્દશી: આ દિવસે શારીરિક અને આધ્યાત્મિક શુદ્ધિ માટે વિધિઓ કરવામાં આવે છે.
3. લક્ષ્મી પૂજન: મુખ્ય દિવસ લક્ષ્મી માતાની પૂજાનો હોય છે, જ્યાં લોકો ધનની દેવીને મંગલતા માટે આરાધે છે.
4. ગોવર્ધન પૂજા: ગોવર્ધનને કૃષિ અને પર્યાવરણનું પ્રતિક માનવામાં આવે છે.
5. ભાઈબીજ: દિવાળી સમાપ્ત થવાનો દિવસ ભાઈ-બહેનના પ્રેમ માટે સમર્પિત છે.

તહેવારની ઉજવણીના પ્રાંતીય પ્રકારો:

• ઉત્તર ભારતમાં: દિવાળી રામચંદ્રના વિજયને ઉજવવા માટે જાણીતી છે.
• પશ્ચિમ બંગાળમાં: શ્યામા પૂજા અથવા કાલી પૂજા વિદાયના દિવસે થાય છે.
• દક્ષિણ ભારતમાં: નરક ચતુર્દશીના દિવસે દિવાળીનો મુખ્ય તહેવાર થાય છે.
• ગુજરાતમાં: દિવાળી નવા વર્ષના આરંભ માટે મહત્વપૂર્ણ છે.

વૈજ્ઞાનિક મહત્વ:

દિવાળી પર ઘરો અને આસપાસની સફાઈને વૈજ્ઞાનિક મહત્વ પણ છે. મશાલ અને દીવડાઓનો પ્રકાશ પર્યાવરણને શુદ્ધ કરે છે, અને તે સામૂહિક રીતે આરોગ્ય માટે લાભકારી છે.

આધુનિક સમયમાં દિવાળી:

આધુનિક સમયમાં, દિવાળી માત્ર ભારત સુધી મર્યાદિત નથી. હવે તે વૈશ્વિક તહેવાર બની ગયો છે, જ્યાં વિવિધ દેશોમાં ભારતીય પ્રજાસત્તાક અને સાંસ્કૃતિક વારસાને ઉજવવામાં આવે છે.

ઉપસંહાર:

દિવાળી તહેવાર સદાચાર, આધ્યાત્મિકતા, અને એકતાનું પ્રતિક છે. તે સમાજને હંમેશા આનંદ અને શાંતિના માર્ગે આગળ વધવા માટે પ્રેરણા આપે છે.